M. Braun GaĹkowska Psychologia domowa

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

których jest przekonany (np. że Bóg jest dobry), co powoduje określone
uczucia (np. miłość do Boga), a te uczucia mobilizują do postępowania (np.
z miłości do Boga staram się być dobry).
W manipulacji porządek jest odwrotny, to nie prawda ma pociągnąć uczucia
i postępowanie, ale prawdę zniekształca się w informacji w taki sposób, aby
zachęcała do zachowań, które pragnie uzyskać manipulator. Manipulując
informacją posługuje się oddziaływaniem na wszystkie elementy postaw,
chodzi jednak nie o przekazanie prawdy, ale o uzyskanie określonych
zachowań. Jeżeli np. chcę, żeby po wykładzie studenci pozostali w sali,
mogę obmyślać takie informacje, które skłonią ich do zatrzymania się. W
manipulacji prawdziwość informacji jest obojętna. Chodzi o podanie ich w
taki sposób, żeby skłoniły do założonego z góry postępowania.
Przy oddziaływaniu na aspekt poznawczy postaw chodzi więc o celowe
zafałszowanie informacji, ale musi to być zafałszowanie sprytne, gdyż na
kłamstwie całkiem prymitywnym, poznałoby się nawet dziecko. Jeżeli więc -
wracając do przykładu dotyczącego zatrzymania studentów w sali - powiem,
żeby zostali, bo pada deszcz, a wystarczy wyjrzeć, żeby stwierdzić, że jest
pogoda - każdy zauważy, że usiłuje się go wprowadzić w błąd.
Fałszowanie informacji w manipulacji jest bardziej skomplikowane i polega
np. na podawaniu informacji prawdziwej, ale z pominięciem jej istotnej
części, lub na dodawaniu informacji fałszywych do prawdziwych - łatwych do
sprawdzenia. W naszym przykładzie byłoby to np. powiedzenie, że w całym
mieście pada deszcz, a nawet szaleje burza, jedynie od strony południowej -
na którą akurat wychodzą nasze okna - jest pogoda. (Spójrzcie przez okno,
jeżeli mi nie wierzycie - zobaczcie, że rzeczywiście jest pogoda").
Można zwiększyć wiarygodność takiej informacji przez wykorzystanie
auterytetu osoby uchodzącej za znawcę w danej dziedzinie. Kontynuując nasz
przykład - zaprosić na salę profesora dra habilitowanego meteorologii,
który stwierdziłby, że istotnie w całym mieście (z wyjątkiem strony naszych
okien) jest burza i dodać przykłady, w których burze szalały nad całym
miastem, z wyjątkiem małego terenu.
Innym sposobem może być powołanie się na opinię osoby cieszącej się dużym
autorytetem moralnym. Wypowiedz może być prawdziwa, a choć dotycząca czego
innego, dobrana w odpowiedni sposób może sprzyjać założonemu celowi. Jeżeli
więc np. ktoś powszechnie ceniony powiedział kiedyś, że w czasie deszczu
łatwo się przeziębić, można zacytować jego wypowiedz jako argument
przeciwko wyjściu z sali studentów, choć w rzeczywistości nie ma to żadnego
związku.
W manipulacji miesza się też fakty z komentarzami i domysłami. Np. faktem
jest, że studenci są jeszcze w sali. To, że dowodzi to ich mądrości, jest
już komentarzem. W skrócie jednak można z tego budować informację, że
studenci mądrzy nie opuszczają sali.
Dla osiągnięcia zamierzonych celów przy manipulacji stara się też o
pobudzenie emocji sprzyjających tym celom, posługując się psychologicznym
mechanizmem generalizacji emocji, to znaczy łączenie informacji budzących
powszechnie uczucia pozytywne z zachowaniami pożądanymi, a powszechnie
negatywne - z niepożądanymi. Można np. powiedzieć, że student, który
opuścił salę jest synem volksdeutscha, natomiast ten, który zachęcał do
pozostania, opiekuje się matką staruszką, dobrze się uczy i nie pije
alkoholu.
Emocją wykorzystywaną w manipulacji jest też lęk. Jak wykazały
eksperymenty, nie może on być zbyt silny, gdyż taki wywołałby reakcje
odwrotne, ale średniego poziomu. Np. burza, która panuje w mieście,
spowodowała już wśród niebacznych przechodniów parę wypadków, być może
nawet śmiertelnych.
Opierając się na tak spreparowanych informacjach i nastawieniu
uczuciowym, w manipulacji sugeruje się też wprost postępowanie - o które
chodzi - stwarzając pozory, że wszyscy tak robią i że niemożliwe jest
postępowanie przeciwne. Np. nikt teraz nie wychodzi do miasta, a jeśli
nawet ktoś wyszedł (ten syn volksdeutscha), będzie na ulicy sam, a
prawdopodobne, że jest on w dodatku pijany.
Znaczenie ma tu także osoba przekazująca informacje. Najskuteczniej
oddziaływuje ta, z którą odbiorca najłatwiej może się identyfikować, a więc
dla młodzieży młody człowiek w modnych spodniach i fryzurze, dla gospodyń
domowych - pani w średnim wieku i średniej tuszy, z wyładowanymi torbami na
sprawunki w ręku.
Człowiek mało samodzielny - pod tym względem na poziomie rozwoju dziecka
- łatwo ulega manipulacji, a pod jej silną presją może się nawet cofnąć w
rozwoju. Człowiek dojrzały potrafi zachować samodzielność, a nawet wzrastać
w niej, niezależnie bowiem od sprawności w wykorzystywaniu mechanizmów
przez tego, kto chce stosować manipulację, jej wynik zależy przede
wszystkim od odbiorcy. Uświadomienie sobie, na czym polega manipulacja,
zwiększa odporność na nią, a także na tendencję do oceniania skrajnego:
czarne albo białe.
Dziecko tak właśnie ocenia: dobry albo zły. Człowiek dojrzały wie, że
oprócz koloru czarnego i białego istnieje wiele odcieni pośrednich, dlatego
człowiek, o którym dowiadujemy się czegoś niekorzystnego, nie musi być
całkiem zły, lecz tylko w jakimś aspekcie niedoskonały, dlatego też
zwycięstwo może być częściowe, a porażka niezupełna.
Uświadamianie sobie tych mechanizmów, staranie się o poszerzanie zródeł
informacji, aby nie być poinformowanym tylko jednostronnie, dyskutowanie z
przyjaciółmi o wspólnych problemach - to sposoby wspomagające rozwój
samodzielności, także w wieku dojrzałym. Dla chrześcijanina istnieje
jeszcze jeden sposób: modlitwa o światło Boże w rozeznaniu sytuacji, a
także siłę do wierności swemu samodzielnie przyjętemu zdaniu. "Nie
przewiewaj zboża przy każdym wietrze ani nie chodz po każdej ścieżce -
takim jest bowiem grzesznik dwujęzyczny. Twardo stój przy swym przekonaniu
i jedno miej tylko słowo!" (Syr 5, 9-10).
Samoświadomość
Człowiek wykonuje co dzień wiele czynności drobnych, ważnych i bardzo
ważnych. Z niektórych w ogóle nie zdaje sobie sprawy, odruchowo na przykład
zamyka się drzwi, wyciera nos, czyści zęby. Jest to naturalne i zdrowe -
gdybyśmy chcieli przy każdej czynności zastanawiać się: trzasnąć drzwiami,
czy zamknąć cicho? Chwycić klamkę lewą czy prawą ręką? itd. itd.,
tracilibyśmy niepotrzebnie masę energii. Jednak także wiele czynności
większej wagi wykonujemy często nie wiedząc, dlaczego coś robimy. Dlaczego
właśnie dziś skrzyczeliśmy dziecko? Dlaczego wczoraj wszystko leciało nam z
rąk? Dlaczego zmieniliśmy nagle poglądy na ważną sprawę społeczną?
W starej książeczce dla najmłodszych: "Dzieci pana majstra", jest scenka,
w której dzieci zjeżdżały z górki i podarły sobie ubranie. Gdy to zauważyły
zmartwione i przestraszone spodziewaną reakcją ojca, wpadły na pomysł:
"Góra zdarła nam majteczki, niech ją teraz każdy trzaśnie". Biją więc górę,
dopóki jedna z sióstr nie stwierdzi: "Wy jesteście bardzo głupie".
Rzeczywiście, co da bicie góry? A jednak tego typu reakcje są częste i to
nie tylko u dzieci. Małe dziecko płacze i złości się, gdy mu się chce spać,
bo nie uświadamia sobie przyczyny złego samopoczucia. Dziecko rosnące,
lepiej rozumie własne zachowanie, nie wyzbywa się jednak takich
nieświadomych reakcji, stanowiących swego rodzaju obronę przed przeżyciem
przykrości, a nawet zwiększa ich repertuar. Np. gdyby dzieci pana majstra [ Pobierz całość w formacie PDF ]

pobieranie @ do ÂściÂągnięcia @ ebook @ download @ pdf