Ĺťarnowski Janusz Polska niepodlegĹa 1918 1939

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

tymczasowego zastępcy głowy państwa. Następnego dnia rano opublikowano
niezgodny z prawdą komunikat szefa sztabu oddziałów zamachowych, iż prezydent
"zrzekł się władzy na rzecz marszałka Piłsudskiego i uznał go za jedynie
124
Andrzej Ajnenkiel
godnego i powołanego do rządzenia Polską"8. Mimo że komunikat ten mijał się z
prawdą, co pośrednio prostował ogłoszony równocześnie z nim komunikat oficjalnej
Polskiej Agencji Telegraficznej, wskazujący, iż funkcję prezydenta objął Rataj,
sformułowania wojskowych precyzyjniej oddawały rysujący się stan rzeczy. Sejm,
wbrew nadziejom licznych środowisk politycznych, w tym lewicy - oczekiwała ona, że
nowe, przedterminowe wybory przyniosą jej wielki sukces - nie został rozwiązany. Izba
przestała jednak być tym, czym była przed majem - centralnym ośrodkiem decyzji
politycznych w państwie. 31 maja Marszałek został wybrany na prezydenta
Rzeczypospolitej, także głosami posłów z ugrupowań, które utworzyły rząd obalony w
wyniku zamachu. Decyzja sejmu została poprzedzona specyficzną "mową kandydacką"
Piłsudskiego, który oświadczył, iż czyni próbę, "czy można jeszcze w Polsce rządzić
bez bata"9. Marszałek wyboru nie przyjął, oświadczając, że traktuje go jako sui generis
legalizację zamachu. Zgromadzenie Narodowe wybrało w kolejnym głosowaniu na
prezydenta zaproponowanego przez Marszałka kandydata - profesora Ignacego
Mościckiego. Wkrótce potem 2 sierpnia 1926 r. Izby dokonały, na wniosek rządu,
uzupełniony propozycjami ugrupowań prawicy i centrum, zmianę konstytucji w.
Ustawa zmieniająca konstytucję marcową, zwana nowelą sierpniową, upoważniała
prezydenta Rzeczypospolitej do przedterminowego rozwiązania obu Izb. Sejm utracił
przy tym możliwość sa-morozwiązania. Prezydent uzyskał także prawo wydawania
rozporządzeń z mocą ustawy.'Rozporządzenia te traciły moc w razie ich
nieprzedstawienia parlamentowi do zatwierdzenia. Istotne znaczenie miało też
postanowienie zabraniające sejmowi głosowania nad wnioskiem o votum nieufności dla
rządu na tym samym posiedzeniu, na którym wniosek ten został zgłoszony. Odroczenie
sprawy dawało gabinetowi możliwość wywarcia zakulisowego wpływu na posłów.
Wprowadzono wreszcie przepis narzucający parlamentowi ściśle określone terminy
pracy nad budżetem. Ich niedotrzymanie uprawniało rząd do ogłoszenia budżetu w
projektowanej przezeń formie.
s "Kurier Warszawski", nr 132 z 15 V 1926 r. c> J. Piisudski, Pisma zbiorowe, t. IX,
Warszawa 1937, s. 18. i� "Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej", nr 78, póz. 442 z
1926 r.
Konstytucje II Rzeczypospolitej
125
Nowela sierpniowa wzmacniała kosztem parlamentu władzę wykonawczą. Zwiększała
również (tu - kosztem sejmu) pozycję senatu. Ustawa, sankcjonując formalne uznanie
wytworzonego po maju stanu rzeczy, była rozwiązaniem połowicznym. Przyjęte przez
nią rozwiązania mieściły się w ramach systemu określanego jako parlamentarny. O
dalszej ewolucji ustrojowej zadecydować miała praktyka i koncepcje rządzącego obozu.
Praktyka ta jest dość powszechnie znana. Po około dwu latach polityki określanej jako
"bartlowanie" rozpoczęła się era tzw. rządów pułkowników.; Charakteryzowały ją
działania zmierzające nie tylko do wyeliminowania wpływu niezależnych od sanacji
ugrupowań politycznych na bieg spraw państwowych, ale również ograniczenia ich
możliwości działania w kraju. Podejmowane przez niektórych przywódców opozycji
próby swoistej parlamentaryzacji stosunków w państwie nie dały wyników.
Doprowadziło to w konsekwencji do konsolidacji lewicowej i centrowej opozycji.
Odpowiedzią na aktywizację Centrolewu było przedterminowe rozwiązanie izb i
uwięzienie przywódców Centrolewu w twierdzy brzeskiej. \ Wybory, przeprowadzone w
listopadzie 1930 r. - na ich wyniki w znacznym stopniu wywarł wpływ nacisk i
fałszerstwa dokonane w interesie rządzącego obozu - przyniosły sanacji większość w
obu izbach. Mimo to metody rządzenia, a także pozycja sejmu nie uległy zmianie.
Marszałek i jego współpracownicy odrzucali bowiem podstawową zasadę ustroju
politycznego istniejącego przed majem 1926 r. w Polsce. Sprowadzała się ona, w
najgrubszym zarysie do tezy, iż demokratycznie wybrany parlament stanowi zasadnicze
zródło władzy państwowej, personifikuje on bowiem wolę zbiorowości obywateli,
tworzących naród. Koncepcji tej, wywodzącej się z demokratycznej myśli europejskiej,
stanowiącej podłoże nowoczesnego systemu demokracji parlamentarnej, sanacja
przeciwstawiła inną. Naród - w myśl niej - jest zbiorowością historyczną, na której ciąży
odpowiedzialność zarówno wobec pokoleń minionych, jak i przyszłych za losy państwa.
W tym ujęciu państwo stawało się strukturą autonomiczną, więcej - nadrzędną nad
bieżącymi interesami narodu, władza zaś czymś innym niż ukształtowane w wyniku
decyzji wyborczych; uprawnionych do tego obywateli, określone przez konstytucję
organy. W ujęciu takim inaczej
126
Andrzej Ajnenkiel
też kształtuje się pozycja jednostki, staje się ona cząstką zbiorowości, natomiast jej
uprawnienia stanowią element tej zbiorowości i są jej podporządkowane.^
Konstytucja kwietniowa
Pozostawmy poza zasięgiem niniejszych rozważań sposób przygotowania i uchwalenia
nowej konstytucji, którą sanacja, z pogwałceniem obowiązującej jeszcze formalnie
konstytucji marcowej, przeprowadziła w sejmie, a następnie senacie, i która weszła w
życie 23 kwietnia 1935 r. i l Zajmijmy się jedynie jej najistotniejszymi postanowieniami.
Konstytucja - uzyskała ona nazwę konstytucji kwietniowej -mieściła się w nurcie tych
przemian ustrojowych, które oznaczały zerwanie lub co najmniej podważenie
postępowych instytucji republikańskich, parlamentaryzmu, praw i swobód
obywatelskich, traktowanych jako niepodważalne uprawnienia jednostki. Ogólne
założenia konstytucji zostały sformułowane w pierwszych dziesięciu artykułach,
zwanych potocznie dekalogiem. Wyrażały one odejście od zasad, na których opierała
się konstytucja marcowa. Na czele państwa stał prezydent Rzeczypospolitej." W jego
osobie skupiała się .jednolita i niepodzielna władza państwowa". Odmiennie, nizli
określała to konstytucja marcowa, sformułowano rolę społeczeństwa i jednostki w
państwie. Twórcy konstytucji pragnęli stworzyć w tej dziedzinie własne, oryginalne
konstrukcje prawne, zapewniające zachowanie "złotego środka" między ujęciami
wywodzącymi się z demokratycznych koncepcji ochrony praw człowieka i obywatela a
praktyką i doktryną faszystowską. Niezależnie od teoretycznej argumentacji rozwiązanie
to, w istniejących podówczas w Polsce warunkach, osłabiało pozycję jednostki wobec
zdominowanego przez sanację aparatu państwowego. [ Pobierz całość w formacie PDF ]

pobieranie @ do ÂściÂągnięcia @ ebook @ download @ pdf