BIOLOGICZNE I MEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA cz. I Andrzej Jaczewski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

dyshar ,' uronią tego układu. Dysharmonia taka char.lkteryzuje się wielościy
',;' I objawów, układ autonomiczny ma bowiem niezwykle szeroki zakres , ',!, I ~
oddziaływań. Rozwój układu nerwowego
Układ nerwowy rozwija się z zarodkowego listka ektodermy. Zró\nicowany i
niezwykle istotny rozwój układu nerwowego odbywa si4 w okresie płodowym. W tym
czasie zachodzą nie tylko procesy morfotyczne, a więc nie tylko znacznie oraz
bardzo szybko zwiększa sig; wymiar tkanki nerwowej, ale i procesy dojrzewania
czynnościowego. W chwili urodzenia się dziecka jego układ nerwowy wykazuje co
prawda ni\szy poziom dojrzałości ni\ innych ssaków, dostateczny jednak, by przy
opiece z zewnątrz noworodek mógł samodzielnie ttrzymać się przy \yciu. Donoszony
noworodek mo\e regulować taae czynności, jak oddychanie, krą\enie, trawienie,
mo\e reagować rdruchami bezwarunkowymi na bodzce zewnętrzne. Ale ju\ takie
zynności ustroju, jak regulacja cieplna, nie są doskonałe. Choć no~orodek mo\e
regulować swą ciepłotę, jednak wymaga to właściwep zabezpieczenia przed
nadmierną utratą ciepła. W chwili narodzenia mózgowie noworodka jest stosunkowo
u\e. Stanowi około 25% wielkości mózgu dorosłego człowieka (a rzecie\ całe ciało
noworodka stanowi zaledwie około 5% wymia5w dorosłego). Tak więc mo\na przyjąć,
\e rozwój mózgowia, przyajmniej mierzony wagą (co jest oczywiście metodą
prymitywną równie spektakularną co mylącą), w chwili urodzenia dziecka znatnie
wyprzedza rozwój innych tkanek. U innych Naczelnych wskaznik ten jest jeszcze
większy, np. rózg noworodka małpy stanowi a\ 50% wielkości mózgu osobnika
urosłego. Ale te\ inne wskazniki upewniają nas, \e małpi noworo~k rodzi się
znacznie dojrzalszy ni\ ludzki. Rozwój mózgu mo\emy oceniać dostępnymi nam
metodami. No\y \ałować, \e metody tc s~ tak bardic> prymitywne, a nasza wieia -
wcią\ powierzchowna. A więc jak następuje rozwój masy 111ózg()WI~i7 Otó\ tempo
rozoju jest tu wyjątkowo du\e, największe w ciągu pierwszych lat \ya. W
pierwszych 3 latach mózg dziecka osiąga wymiary prawie tae jak u dorosłego.
Najszybciej, szybciej ni\ całe ciało (mierzone iów tym "hodowlanym wskaznikiem",
jakim jest masa ciała) rośnie łaśnie mózgowie. Wskazuje to na fakt, \e pierwsze
lata \ycia są Dresem wyjątkowo intensywnego rozwoju układu nerwowego. \eli nawet
masa mózgu nie jest tu najwa\niejszym wskaznikiem >skonalenia się struktur, to
jednak nawet ten wskaznik zwraca vagę na wyjątkowość tego okresu. Drugim
elementem rozwoju tkanki nerwowej jest jej mieliniza~. Otó\ w chwili urodzenia
się dziecka bardzo nieliczne włókna rwowe są wyposa\one w osłonki mielinowe.
Osłonki te są wytwom komórek Schwanna, a biochemicznie mają charakter substancji
tszczowatej. W miarę rozwoju, w pierwszych latach \ycia komórki elinowe obok
funkcji od\ywczych w stosunku do włókien nerwo~ch wytwarzają błony, które jakby
owijają włókno. Błony te to cby izolacja w przewodach elektrycznych -
zapobiegają one prze 136 137
nikaniu pobudzenia elektrycznego z jednego włókna na drugie. Przewodzenie w
komórkach zmielinizowanych mo\e odbywać się tylko wzdłu\ włókna. Ciekawe, \e
sprawność przewodząca włókien posiadających osłonki jest wy\sza ni\ włókien
niezmielinizowanych. Centralny układ nerwowy noworodka wykazuje szereg swoistych
cech. Cechy te zanikają w pierwszych miesiącach \ycia. Do nich nale\y
niewątpliwie skłonność do uogólnionych reakcji. Pobudzenie u noworodka jest na
ogół pobudzeniem rozległym. Silny bodziec, który u ludzi dojrzałych wywołuje
reakcje miejscowe (np. wylew śródczaszkowy - krwiak podoponowy), u noworodka
wywołuje objawy o charakterze uogólnionym. Brak przy tym objawów ogniskowych.
Je\eli wylew w odpowiedniej okolicy kory mózgowej u dorosłego powoduje na
przykład pora\enia (parali\) jakiejś grupy mięśni, to analogiczny pod względem
lokalizacji wylew i krwiak u noworodka wywoła reakcję uogólnioną, a więc brak
łaknienia, zanik odruchu ssania, zaburzenia oddychania, zmienione napięcie
mięśniowe. Nie zaobserwuje się zmian miejscowych, ogniskowych, poniewa\ mózgowie
noworodka i niemowlęcia reaguje w znacznym stopniu całością. Stąd - między
innymi - rzadkoSć występowania u noworodka schorzeń umiejscowionych. Najczęściej
noworodki chorują na ogólne zaka\enie, a je\eli nawet stwierdzamy u nich zmiany
na przykład w postaci zapalenia płuc, są to tylko znaczące objawy uogólnionego
schorzenia. Brak mielinizacji uniemo\liwia rozwój precyzyjnych ruchów.
Doskomlenie czynnościowe układu nerwowego noworodka, a potem niemowlęcia
charakteryzuje się właśnie nabywaniem kolejno umiejętności wykonywania coraz
bardziej precyzyjnych ruchów-reakcji celowych na bodziec. Ukłute w piętę,
niemowlę zareaguje całościowo pobudzeniem ruchowym - wykona uogólnione skurcze
wielu grup mięśniowych. Dziecko starsze ju\ tylko cofnie ukłutą kończynę. Takie
skomplikowane czynności, jak koordynacja wzrokowo-ruchowa, umiejętność chwytania
(jest to bardzo skomplikowana czynność, którą w sposób doskonały opanował tylko
człowiek!), rozwijają się na podło\u mielinizacji. Dopiero wtedy, kiedy powstają
warum anatomiczne, czyli mielinizacja szlaków nerwowych, na tej biologicznej,
materialnej podstawie mo\e następować doskonalenie funkcji, uczenie się jej.
Oczywiście byłoby bezzasadnym zarozumialstwem, gdybyśmy przyjęli, \e wiemy ju\,
uzbrojeni w wiedzę o mielinizacji, jakie są przebieg i istota strukturalnego
rozwoju układu nerwowego. O mielinizacji po prostu wiemy. Ale na pewno jest to
proces bardziej zło~ony, sterowany przez układ genetyczny. Komórki nerwowe mają
ukąś genetyczną informację, ktbra determinuje kolejność, czas mie(inizacji
ró\nych struktur mózgowia. Ale poza mielinizacją dojrzewanie komórek nerwowych
jest na pewno związane z jakimiś zło\onymi reakcjami biochemicznymi, być mo\e na
poziomie reakcji mo Mielinizacja postępuje zawsze wedle określonego porządku ji
w normalnych warunkach w określonym czasie. Jej tempo jest po~_ Czątkowo bardzo
szybkie, potem spada. Dlatego być mo\e ró\ni au~orzy podają ró\ny wiek jako
granicę, kiedy proces mielinizacji ma i1ę kończyć - jedni określają ją na 3. rok
\ycia, a inni dopiero na 7. Pewnie jest to kwestia, co uznajemy za zakończenie
procesu. Po `3. roku \ycia na pewno jest on ju\ znacznie wolniejszy. Trzecim
znanym nam elementem rozwoju tkanki nerwowej jest ś doskonalenie się samej
komórki polegające na zwiększaniu liczby ~lotączeń z innymi komórkami.
IOoskonałość funkcjonalna mózgowia maale\y właśnie od liczby tych połączeń,
będącej m. in. podstawą ~~dolności uczenia się, czyli przyswajania nowych
umiejętności. W tym zakresie mo\emy komórki nerwowe - neurony - po$zielić na
trzy grupy. Grupę pierwszą - typu A - stanowią kotnórki nieplastyczne, których
rozwój jest praktycznie zakończony w okresie płodowym. Rozwój ten jest
warunkowany informacją genetyczną i odbywa się w okresie braku bodzców
zewnętrznych, kiedy dziecko znajduje się w macicy. Komórki nieplastyczne nie
reagują ria bodzce zewnętrzne i praktycznie po urodzeniu się dziecka nie
Zmieniają się. Druga grupa - typ B - to komórki o wielkiej plastyczności, ale [ Pobierz całość w formacie PDF ]

pobieranie @ do ÂściÂągnięcia @ ebook @ download @ pdf